GEKLEURD VERLEDEN. FAMILIE IN OORLOG

 In Kunsthal Sint-Pietersabdij loopt momenteel de tentoonstelling Gekleurd verleden. Familie in oorlog, een tentoonstelling die inzoomt in op de meest traumatische gebeurtenis van de twintigste eeuw: de Tweede Wereldoorlog. Mensen die de oorlog beleefden vertellen in het najaar van 1944 wat ze hebben meegemaakt. Het zijn gekleurde vertellingen vol tegenstellingen, die het grote verhaal van de oorlog een menselijk gelaat geven. Gekleurd verleden. Familie in oorlog is geen vrijblijvende tentoonstelling. Het is een tentoonstelling die het stilzwijgen over de Tweede Wereldoorlog doorbreekt en wil aanzetten tot nadenken over de wijze waarop Vlaanderen omgaat met haar recente verleden. De bezoeker wandelt doorheen tien eilanden waarin hij wordt ondergedompeld in de leefwereld van getuigen die hem toespreken. Het zijn verhalen van mensen van bij ons, die in erg verschillende werelden lijken te leven, maar waartussen geen communicatie mogelijk is. Het is de bewuste keuze geweest om de bezoeker geen onderscheid tussen goed en fout voor te houden. Dat betekent niet dat de tentoonstelling het verleden wil banaliseren of gelijkschakelen. Het beter kennen en kritisch beoordelen van het verleden scherpt onze democratische cultuur aan. Daarom schetsen historici ook de context waarin deze familieverhalen zijn ontstaan en gegroeid. Een geschiedenis is nooit helemaal gekend. De bezoeker krijgt daarom het laatste woord. Op het einde van tentoonstelling kan die zijn reacties kwijt in de telebox.

Het verhaal.

Na de Duitse inval gaat de bevolking terug over tot de orde van de dag. Men past zich aan en ondergaan de regels en wetten van de nieuwe machthebbers. Het bezette land wordt economisch ingeschakeld in de Duitse oorlogsvoering. De maatschappelijke elite voert een politiek van het minste kwaad, wat de gedwongen inzet van Belgische arbeidskrachten in de Duitse industrie niet kan beletten. Naarmate de bezetting vordert keren meer en meer Belgen zich tegen de nieuwe machthebbers en hun maatregelen. Een minderheid echter blijft de bezetter steunen. De grens tussen meewerken om erger te voorkomen en collaboratie is niet altijd duidelijk te trekken. Wat men in het begin van de oorlog, met een Duitse eindoverwinning in zicht, als normaal beschouwd wordt, kan vanaf 1944 als collaboratie worden gebrandmerkt. Het zijn de maatschappelijke omstandigheden en de evoluerende publieke opinie die mee de grenzen bepalen.

Slechts een minderheid neemt tijdens de Tweede Wereldoorlog bewust stelling in en steunt de bezetter of gaat actief in verzet. Maar ook binnen verzet en collaboratie bestaan er vele schakeringen. Alleen al de meest letterlijke collaboratie, de militaire, valt uiteen in een hele reeks organisaties en momenten. De tentoonstelling is geen inventaris van alle mogelijke aspecten en cijfergegevens, maar brengt het menselijke verhaal achter die cijfers en structuren. In oorlogstijd worden er keuzes gemaakt. Hoe reageren gewone mensen in een ongewone tijd? Gehoorzamen ze aan de bezetter en pakken ze de draad gewoon op door zich te schikken naar de veranderde levensomstandigheden? Of gaan ze tegen de stroom in door zich actief of passief in te zetten? Het wel of niet overgaan tot actie gebeurt even vaak intuïtief als rationeel. De gevolgen ervan worden niet altijd of verkeerd ingeschat.

Om een genuanceerd en wetenschappelijk onderbouwd beeld te garanderen werd de medewerking van experts ingeroepen. Bruno De Wever van het Instituut voor Publieksgeschiedenis en Rudi Van Doorslaer van het SOMA (Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij) waren meteen bereid hun schouders onder dit project te zetten. De tentoonstelling laat getuigen hun eigen ‘gekleurde verhalen’ vertellen. Op die manier ontstaat een reconstructie van de maatschappij zoals mensen die hebben ervaren in de periode tussen 1940 en 1945. Van de bezoeker wordt verwacht dat hij zich tussen deze verschillende visies op het verleden een kritische weg baant. De nadruk in de tentoonstelling ligt op het omgaan met diverse zienswijzen op het verleden. Tijdens het bezoek aan de tentoonstelling moet men zich bewust worden van de mechanismen en structuren die een van de meeste traumatische gebeurtenissen van de twintigste eeuw hebben mogelijk gemaakt.

De rondeiding.

De audiogids speelt een essentiële rol in het tentoonstellingsbezoek. De bezoeker wordt tijdens het tentoonstellingsbezoek afgesloten van de buitenwereld, wat de mate van inleving sterk beïnvloedt. Bij monde van acteurs wordt het verhaal heel direct overgebracht, zij brengen elk in hun eigen monoloog de lotgevallen van de verschillende personages. De bezoeker hoort het verhaal van Liliane Steenhaute, die elf was toen de oorlog uitbrak. Het hotel van haar ouders werd vanaf het begin geconfisqueerd om er legertroepen in onder te brengen. Dokter Albert Van Dessel kon als arts de oorlog vanuit verschillende invalshoeken meemaken. Rika Demoen vertelt over haar jaren bij de Dietse Meisjesscharen, een jeugdbeweging van het vnv. Lily van Oost getuigt over haar verzetsperiode bij het Leger van België (Geheim Leger) en over de periode dat zij gevangen zat in het Duitse KZ Ravensbrück. Mona Verhage vertelt over haar Joodse familie die zij er in de oorlogsjaren bij kreeg. Vic Opdebeeck maakt de bezoeker deelgenoot van het verhaal van Robert Mussche, die zich vanaf 1942 engageerde in de clandestiene pers van het Onafhankelijkheidsfront. Oswald Van Ooteghem trok als Vlaams nationalist naar het oostfront en doet zijn verhaal. Hubert Van de Casteele deelt zijn ervaringen als boerenzoon en werkweigeraar. Max Bloch getuigt over het lot van Sophie Loeb, de Joodse uitbaatster van de beroemde Gentse patisserie Bloch. En ten slotte komt ook de kleine Roger Rombaut, van wie de vader verplicht tewerkgesteld werd in Duitsland, aan het woord.

De tien getuigenissen in Gekleurd verleden. Familie in oorlog worden zonder enig onderscheid gebracht. Toch is het laatste wat de tentoonstelling wil doen het banaliseren van het verleden. Niet alle daden die in het verleden zijn gesteld kunnen zonder meer gelijk worden geschakeld, alsof alle menselijk handelen bepaald werd door een onontkoombaar lot. Veel van degenen die zich engageerden tijdens de bezetting deden dat als het ware op automatische piloot, in het verlengde van het pad waarop zij zich bevonden. Toch bleef er soms op cruciale momenten de mogelijkheid om keuzes te maken. Inzicht in verantwoordelijkheid voor foute keuzes kan evenwel slechts ontstaan als er ook inzicht groeit in de contexten waarin die keuzes werden gemaakt. Die contexten ontgingen de tijdgenoten soms, maar mogen niet worden genegeerd in een hedendaagse beoordeling van de geschiedenis. Daarom schetsen historische experts in Gekleurd verleden. Familie in oorlog ook de context waarin de verhalen tot stand kwamen. Bruno De Wever heeft het over de complexe geschiedenis van de collaboratie, Rudi Van Doorslaer werpt een licht op de belangrijkste linkse verzetsorganisatie en het patriottisch verzet en Lieven Saerens schetst het lot van de Joden in België tijdens de bezetting, van wie velen vreemdelingen waren. Karel Velle neemt de geneeskunde uit die periode onder de loep en Hannelore Vandenbroek gaat dieper in op de tewerkstelling in Duitsland gedurende de bezetting. Marc Verschooris heeft het over het Joodse drama, deze keer dat van gesettelde Joden die zich Belg onder de Belgen waanden, en Nico Wouters focust op de opkomst en de evolutie van het vnv, de belangrijkste collaboratiebeweging in Vlaanderen. En dan zijn er Frank Sebereghts en Antoon Vrints die het hebben over het dagelijkse leven in de Tweede Wereldoorlog en de ravitaillering in de oorlogsjaren.

Praktisch.

Zowel individuele bezoekers als groepen kunnen hun tickets reserveren bij BoekjeBezoek- Gent Cultuurstad vzw op het nummer 09 267 14 66. Reservatie garandeert een vlotte en verzekerde toegang op drukke momenten. Audiogidsen zijn beschikbaar in het Nederlands, Frans en Engels. Voor scholen is er een lessen- en DOE pakket ontwikkeld voor de derde graad van het lager onderwijs en eerste graad van het secundair onderwijs. Er is ook een dagprogramma voor de derde graad van het lager onderwijs uitgewerkt in samenwerking met het Vredeshuis. Dit programma is te boeken bij het Vredeshuis op het nummer 09 233 42 95.

Ook gezinnen met kinderen zijn welkom. Voor kinderen van zes tot acht jaar is er Vertel eens...  waarbij de kinderen in de tentoonstelling op zoek gaan naar waardevolste schat van onze getuigen en hun oma of opa het vuur aan de schenen leggen. Voor kinderen van tien tot en met veertien jaar werd Stille getuigen ontwikkeld. Zij worden, gewapend met een opdrachtkaart vol kritische vragen, de tentoonstelling ingestuurd. Voor wie alles achteraf nog eens rustig wil nalezen, is er het boek ‘Gekleurd verleden. Familie in oorlog’, uitgegeven bij uitgeverij Lannoo. Op www.gekleurdverleden.be vind je meer informatie over de tentoonstelling en het Off-programma dat in samenwerking met Vooruit en Film Plateau wordt georganiseerd.

Kunsthal Sint-Pietersabdij en Historische Monumenten
Sint-Pietersplein 9, 9000 Gent
T +32 (0)9 243 97 30
F +32 (0)9 243 97 34
E drr.sintpietersabdij@gent.be
www.gent.be/spa
€ 8: individuele bezoeker
€ 6,75: reductietarief
gratis: kinderen en jongeren tem 18 jaar
Open van dinsdag tem zondag van 10.00 tot 18.00 uur
Open op Paasmaandag, Pinkstermaandag en de eerste maandag van de Gentse Feesten. Gesloten op 24, 25 en 31 december en 1 januari

Publicatie ‘Gekleurd verleden. Familie in oorlog’, prijs: € 29, 95 – uitgeverij Lannoo

Speciaal voor de tentoonstelling werd een B-dagtrip gecreëerd. Dat betekent dat je tegen een voordelige prijs kan reizen en een bezoek aan de tentoonstelling kan brengen. De B dagtrips zijn te koop in alle NMBS stations.

Volg het verhaal op http://www.cobra.be/cm/cobra/cobra-mediaplayer/expo/1.914208

Guido Van Peeterssen.